Bez wątpienia jeden z największych przebojów kasowych w historii kina. Legenda, której wpływ na kinematografię jest nie do zmierzenia. Sukces, o którym słyszał każdy, nawet w naszej, odległej galaktyce. Ale ile tak naprawdę zarobiły oryginalne Gwiezdne wojny Georga Lucasa? Niemal wszystkie strony internetowe bez zastanowienia przekopiowują dane z najpopularniejszej strony o tematyce box office, choć pomija ona sporo istotnych informacji. Właśnie dlatego postanowiłem zerknąć na historię zarobków tego giganta, analizując je krok po kroku, dzięki czemu może uda mi się przybliżyć zainteresowanym, ile naprawdę wynoszą kinowe przychody Star Wars. Dziś 4 maja – światowy dzień Gwiezdnych wojen. To chyba idealna okazja.
Dodam, że wpływ na mój wybór odnośnie tematu pierwszej analizy z serii Historie BoxOffice miał artykuł znaleziony na starwars.com – THE STAR WARS SAGA US RELEASE AND RE-RELEASE HISTORY, w którym można znaleźć sporo niespotykanych nigdzie indziej informacji na ten temat – niestety niepotwierdzonych, bez źródeł i – z tego co sprawdziłem – na pewno w wielu miejscach nieprawdziwych. Postaram się być bardziej rzetelny…
Pierwsza informacja do odhaczenia przy takim artykule narzuca się sama – budżet. Ile kosztowało wyprodukowanie filmu? Gdy Lucasowi udało się przekonać wytwórnię 20th Century-Fox do powierzenia mu pieniędzy na zrealizowanie swojego oryginalnego projektu, otrzymał sporą jak na tamte czasy kwotę 8,25 mln dolarów. Jednak w trakcie problematycznej realizacji – rosnących kosztów związanych z pionierskimi efektami specjalnymi, zmienną pogodą na pustyni w Tunezji, dwutygodniowych dokrętkach i poprawianemu montażowi filmu, którego pierwszą wersję trzeba było rozciąć na drobne i składać od nowa – znacznie przekroczono ten budżet. Ile wyniósł ostatecznie? Wersji jest kilka. 10 czerwca 1977 roku Variety podało, że było to „jakieś $10 milionów”[1], lub $10,5 miliona. David Pirie w swojej książce Anatomy od the Movies z 1981 (wyd. Windward) rozpisał wydatki na film, które wyniosły równo $11 milionów[2] – jest to najpopularniejsza wersja. Znalazłem również informacje, zdaniem których było to jeszcze więcej, nawet do $13 milionów, jednak nie mogę odnaleźć bezpośrednich źródeł (są jakieś wygasłe linki na Wikipedii).
Według szacunków studia przychody filmu z kin musiały sięgnąć $22-25 milionów, aby ten się zwrócił / wyszedł na zero. Mało kto był w tej sprawie optymistycznie nastawiony.
Premiera Star Wars odbyła się w środę 25 maja 1977 roku. Pierwszego dnia film trafił do zaledwie 32 kin (Variety podawało również, że było ich 34[1], a jeden z producentów filmu 37). Większość właścicieli kin odmówiła wyświetlania tego tytułu, gdyż nie potrafili zrozumieć o czym on opowiada i do jakiej widowni jest skierowany. W każdym razie, w 31 z owych 32 kin padł rekord frekwencji. Już pierwszego dnia Gwiezdne wojny zarobiły 254 809 dolarów (średnia na jedno kino wyniosła 7963 dolary). W czwartek kolejne 238 965 dol. (z średnią 7468 dolarów na jeden ekran). W piątek 27 maja dystrybucję rozszerzono do 43 kin, w których podczas trzydniowego weekendu udało się przynieść zyski rzędu 1 554 475 dolarów. Czterodniowy weekend (w ostatni poniedziałek maja amerykanie obchodzą święto Memorial Day = mają dzień wolny od pracy) zakończył się na kwocie 2 062 944 dol. Przychody po 6 dniach wyświetlania wynosiły $2,56 mln i nic wówczas nie zwiastowało bicia rekordów należących do najbardziej kasowego filmu w historii – Szczęk Stevena Spielberga.
W piąty weekend wyświetlania, dystrybucję filmu zwiększono do 360 kin, a jego przychody wynosiły ponad $20,5 miliona. W sierpniu przygody Luke’a Skywalkera wyświetlano już w ponad 1000 kinach na teranie USA i Kanady. W dniach 5-7 sierpnia na konto Gwiezdnych wojen wpłynęło niespełna $7,2 mln, co było nowym rekordem najlepszego wyniku podczas jednego weekendu, przebijając weekend otwarcia Szczęk z czerwca 1975 roku ($7,06 mln). Całkowite przychody przekroczyły wówczas $90 milionów i już wtedy było pewne, że widzowie śrubują wynik największego hitu tego lata. 81 dnia wyświetlania (tj. 13 sierpnia) przekroczona została granica $100 milinów.
14 września 1977 Variety podało[3], że w niedzielę (tj. 11 września) przychody Gwiezdnych wojen zdaniem 20th Century Fox sięgnęły 140 006 705 dolarów, wychodząc na prowadzenie względem Szczęk w analogicznym okresie wyświetlania o $15,7 mln. Dochody filmu – tzw. kwota rentals – wynosiły wówczas $91 milionów, co było drugim wynikiem wszech czasów i co zdaniem jednego z pracowników 20th Century Fox zapewniało studiu dość gotówki na dystrybuowanie filmów przez kolejne trzy lata.
Stało się. Pod koniec listopada dochody Star Wars – nie mylić z przychodami(!) – na terenie USA i Kanady (tzw. rynek wewnętrzny) wynosiły $120 milionów i przekroczyły te osiągnięte przez Szczęki Spielberga. Gwiezdne wojny stały się hitem wszech czasów.
Do końca 1977 roku przychody najpopularniejszego blockbustera wszech czasów zbliżyły się do granicy $200 milionów – ta podobno została przekroczona 221 dnia wyświetlania, czyli 31 grudnia. Ostatnie dokładne dane z tego okresu jakie znajdują się w bazie najpopularniejszej strony poświęconej box office, czyli BoxOfficeMojo, podają 215 537 332 dolarów zarobione do 16 kwietnia 1978 roku[4]. Zdaniem Toma Buckley’a z The New York Times (9 czerwca 1978 roku, s. 8)[5] do czerwca przychody globalne (worldwide) filmu przekroczyły $300 milionów, co było najwyższym wynikiem w historii. W filmie dokumentalnym Empire of Dreams: The Story of the Star Wars Trilogy (2004) można usłyszeć informację, według której do premiery Gwiezdnych wojen rekordowym rokiem dla wytwórni Fox było zarobione $37 milionów – w 1977 roku zyski studia wyniosły aż $79 milionów.
Jaki był wynik końcowy tego megahitu? Niełatwo znaleźć dokładną liczbę. Star Wars wyświetlano do 20 lipca 1978 roku (tj. 422 dni lub 60,3 tygodnia) w trakcie których według D MAGAZINE z marca 1980 roku[6] przychody filmu stanęły na 221 milionach dolarów. Jeśli ktoś ma wątpliwości, czy owa kwota jest zaokrąglona na korzyść Gwiezdnych wojen, to odpowiedź podaje artykuł z The New York Times z 21 lipca 1978 roku (strona 4)[7], w którym Edwin McDowell pisał o „więcej niż $221 milionach”. Michale Coate w swoim jubileuszowym podsumowaniu z okazji 40-lecia filmu[8] podał wciąż niewystarczająco precyzyjne 221,3 mln dolarów, ale dokładniejszymi cyferkami poratował mnie artykuł „Star Wars” B.O. History (Variety, 17 maja 1999. s. 30)[9] w którym potwierdzono, że Gwiezdne wojny zarobiły ostatecznie 221 280 994 dolarów. Czy można to jednak nazywać pierwotnym wynikiem końcowym filmu? Zdania są podzielone.
Ze względu na ogromną popularność Gwiezdnych wojen, zamiast ściągać je ze srebrnego ekranu, włodarze 20th Century Fox postanowili o nich widzom przypomnieć. 21 lipca liczba kin, które wyświetlała Star Wars wzrosła do 1756 (lub 1644 – różnie podają różne źródła, obecnie najpopularniejsza jest ta pierwsza wersja), czyli tak wysokiej jakiej ta produkcja jeszcze nie miała. Głównie z tego powodu, a także ze względu na wzmożoną reklamę powrotu Gwiezdnych wojen do kin w telewizji i na ulicach (z tej okazji powstał specjalny plakat^) uważa się, że było to pierwsze wznowienie filmu w kinach (tzw. re-release lub re-issue). Warto jednak zaznaczyć, że Gwiezdne wojny nie zeszły z ekranów kin nawet na jeden dzień, a wznowiona wersja była dokładnie tym samym, niezmienionym filmem Georga Lucasa! Dlatego część osób – w tym ja – jest zdania, że to po prostu przedłużenie oryginalnego maratonu przygód Hana Solo i spółki, który trwał 18 miesięcy, aż do 7 listopada 1978 roku (łącznie 532 dni / 76 tyg.).
Ponownie pojawia się pytanie, ile w takim razie zarobiły Gwiezdne wojny podczas swojego pierwszego pobytu w kinach? Do tej informacji również niełatwo było dotrzeć. Zdaniem Roberta Metza z The New York Times było to $235 milionów[10] (prawdopodobnie chodziło mu o całkowite zyski z filmu, a nie o jego przychody). Ta kwota zgadzałoby się z wcześniej wspominanym przeze mnie artykułem z D Magazine, według którego podczas wznowienia film dołożyć do puli 14,8 mln dolarów (chyba, że coś pokręciłem), jednak obie te liczby wypadają wątpliwie, wręcz absurdalnie patrząc na samo otwarcie reedycji Star Wars, które w dniach 21-23 lipca ustanowiło nowy rekord najbardziej dochodowego weekendu (Gwiezdne wojny są jedynym filmem w historii, które dokonały tego dwukrotnie) zarabiając 10 166 336 dolarów. Drugim źródłem, które obala info o $235 milionach jest spis dochodów filmów w latach 1912-1979[11], według którego Gwiezdne wojny znalazły się na siódmym miejscu największych hitów 1978 roku, zarabiając dla studia $38,375 mln. Oznacza to, że przychody z tego okresu musiały sięgać przynajmniej $40 milionów. Na szczęście ktoś opublikował ten archiwalny artykuł z Variety, w którym możemy odczytać, że było to dokładnie 43 774 911 dol. a zatem wynik końcowy stanął na rekordowych 265 055 905 dolarach!
Przez długi czas IMDb – największa baza filmowa na świecie – podawała wyższą kwotę, bo niespełna $268 537 980 mln[12]. Według artykułu The New York Times z 3 lutego 1979 roku (strona 25)[13] końcowym wynikiem filmu było aż $275 milionów. Powyższa kwota wydaje się wiarygodna, zwłaszcza że nie jest przekopiowana od kogoś z sieci, tylko pochodzi z źródła z tamtego okresu – z drugiej jednak strony mogło dojść do zwykłej cyferówki i chodziło o $265 milionów, co pokrywałoby się z artykułem Variety.
To jednak nie był koniec bicia rekordów. 15 sierpnia 1979 roku Gwiezdne wojny ponownie trafiły do kin. 20th Century Fox wykorzystało w ten sposób okazję, aby zarobić na znanej marce jak najwięcej. Nie dość, że przy pomocy dodatkowej atrakcji przyciągnęli wiernych fanów do kin, to jeszcze wyreklamowali w ten sposób samą atrakcję – mowa o dołączonym do filmu pierwszym zwiastunie kontynuacji pt. The Empire Strikes Back. Przychody tego wznowienia Gwiezdnych wojen wyniosły 22 455 262 dolary (starwars.com w swoim artykule ponad dwa razy mniej, ale trudno uwierzyć w te dane bez żadnych źródeł). Z braku dużych hitów, w dużej ilości kin wyświetlano film dłużej niż pierwotnie planowane trzy tygodnie[14], a szacowane przychody z całego świata wynosiły wówczas ponad $420 milionów.[15]
Jakie są najstarsze oficjalnie znane przychody Star Wars z amerykańskich kin z tego okresu? Sumując liczby podane przez Variety wyszło mi gigantyczne $287 511 167, jednak IMDb podawało jeszcze więcej, bo 289 892 366 dolarów – stan na 27 września (niekoniecznie był to stan końcowy). Być może, podobnie jak z wynikami Raiders of the Lost Ark, przychody Star Wars były aktualizowane z opóźnieniem, bo na podstawie przychodów jakie film oficjalnie miał na swoim koncie do sierpnia 1982 roku można wyliczyć, że obie te wersje są lekko zaniżone, a przychody filmu wynosiły jeszcze więcej – 290 016 494 dolarów. Zaraz rozwinę jak do tego doszedłem, ale nie będę ukrywał – to może być błędna kwota, a któraś z dwóch powyższych jest właściwa. Moja może wynikać z doliczenia do puli przez studio Fox przychodów z pokazów niezwiązanych z żadnym wznowieniem – w końcu cała trylogia nie raz wyświetlana była w maratonach, w kinach nocnych, kinach samochodowych, itd..
Do 21 stycznia 1980 roku[16] dochody Gwiezdnych wojen na terenie USA wynosiły 175 849 013 dolarów, mając ogromną przewagę nad drugim najbardziej dochodowym wówczas filmem (oczywiście Szczęki – $133,4 mln). 19 lutego The New York Times podawało nieco niższą kwotę – $175,6 mln[17], ale to prawdopodobnie drobny błąd autora artykułu.
IT’S BACK! 10 kwietnia 1981 roku Gwiezdne wojny powróciły na duży ekran po raz trzeci, tym razem na dokładnie 14 dni (do 23 kwietnia). Wyświetlane w 1570 kinach, pod nowym tytułem – Star Wars: Episode IV – A New Hope, zarobiły dokładnie 17 247 363 dolarów.[18][19][20] Większość źródeł jest zgodne, że wynik końcowy filmu wynosił wtedy niebotyczne 307 263 857 dolarów. Właśnie odejmując od tej sumy, kwotę zarobioną w 1981 roku, można wyliczyć, że do 1979 przychody filmu wynosiły podawane przeze mnie dwa akapity wyżej $290 milionów. Szczerze nie rozumiem czemu żadna strona internetowa poświęcona box office nie jest w stanie dojść do tych danych i je zaktualizować skoro mi udało się je znaleźć w aż tylu zakamarkach Internetu.
Wynik globalny filmu do sierpnia 1982 roku wynosił $486 milionów.[21]
THE ORIGINAL IS BACK. Czwarte wznowienie filmu nastąpiło 13 sierpnia 1982 roku, kiedy to Nowa nadzieja powróciła do 1070 kin z dołączoną do niej pierwszą zapowiedzią finału trylogii – Revenge of the Jedi (później tytuł ten został zmieniony). Po wyświetlaniu przez blisko 8 tygodni, przychody filmu wzrosły o 15 476 285 dolarów[22] (zdaniem Variety statecznie było to $17 981 612 – być może doliczono tu przychody pominięte w poprzednich reedycjach). Do tego momentu widzowie w kinach na terenie USA i Kanady zostawili w kasach kin rekordowe 322 740 142 dolarów. Gwiezdne wojny pozostawały najbardziej dochodowym filmem wszech czasów rynku Amerykańskiego do 13 stycznia 1983 roku, kiedy zostały zdetronizowane przez E.T. Stevena Spielberga.
Pierwszą premierą Gwiezdnych wojen poza Ameryką Północną w szerokiej dystrybucji była Francja – 19 października 1977 roku. Ostatecznie film trafił do ponad 30 rynków międzynarodowych w latach 1977-1991, w kilku z nich (m.in. Japonia, Finlandia, Australia, Włochy, Hiszpania, RFN) były również wznawiany w latach 1982 i 1985-1986. Przychody z rynków międzynarodowych szacowano na blisko $190 milionów. BoxOfficeGuru podaje dokładniejszą wersję – $190,3 miliona[23] z 31 marca 1997, opartą prawdopodobnie na podstawie danych z Variety z tamtego okresu. Wygląda więc na to, że ostateczne przychody oryginalnych Gwiezdnych wojen sprzed ostatniego wznowienia wyglądały następująco:
Budżet produkcji: $11 milionów
Przychody z USA: ………………… $322 740 142 62,9%
+ Przychody z reszty świata: …… $190 300 000 37,1%
= Przychody z całego świata: ….. $513 040 142*
*Niektóre artykuły z lat 80-tych, np. Return of E.T. Philipa Wunutch z The Dallas Morning News [19 lipca 1985] podawały wynik końcowy jako $530 milionów, lecz kwota ta wydaje się być zawyżona.
S P E C I A L E D I T I O N
To oczywiście nie był koniec kinowych podbojów tego klasyka. W 1996 roku George Lucas postanowił odświeżyć swoją klasyczną trylogię, aby bardziej pasowała do planowanych kolejnych epizodów sagi. Na dostosowanie swojego największego hitu do ery cyfrowych efektów wizualnych poświęcił kolejne $10 milionów, co jak wiemy z historii okazało się dobrą inwestycją. Star Wars: Special Edition weszło na ekrany 2104 kin 31 stycznia 1997 roku, ustanawiając nowy rekord najlepszego otwarcia w miesiącu styczniu – $35,91 mln (rekord ten utrzymał się przez całe 11 lat)! Był to wówczas jedenasty najwyższy wynik weekendu otwarcia i – jak się później okazało – piąte najlepsze otwarcia 1997 roku. Gwiezdne wojny przez kolejne 3 tygodnie pozostawały najpopularniejszym filmem na terenie USA, a przez siedem nie schodziły z listy 10 największych hitów weekendowego notowania. Po 14 tygodniach przychody tego klasyka wzrosły o 138 257 865 dolarów co było ósmym najwyższym wynikiem z filmów wypuszczonych do kin w 1997 roku.[24]
Edycja Specjalna zawitała również do 55 krajów poza USA, sprawiając, że Gwiezdne wojny mogły sięgnąć do szerszej liczby widzów niż kiedykolwiek przedtem. Przychody z rynku zewnętrznego w 1997 roku szacuje się na 118 648 008 dolarów, a przychody globalne na $256,9 miliona (jedenasty największy hit 1997 roku)[25]. Powrót Gwiezdnych wojen po dwóch dekadach okazał się jednym z najbardziej dochodowych wznowień filmu po latach w historii kina.
Ile więc wynoszą ostateczne przychody Gwiezdnych wojen? W USA wynik filmu zatrzymał się na 460 998 007 dolarach, co przez ponad rok było nowym rekordem wszech czasów, deklasującym E.T. po 14 latach panowania (ostateczny profit z wyświetlania filmu na rynku amerykańskim szacuje się na ponad $270,9 miliona). W przypadku przychodów globalnych podawano kilka wersji. W latach 90-tych i na początku XXI wieku popularne było $797,9 mln lub po prostu $798 milionów, ale liczba ta wyszła ze zwykłego nieporozumienia – w momencie gdy Titanic został najbardziej dochodowym filmem w Ameryce w marcu 1998, Variety podało informację, że Gwiezdne wojny zarobiły do dziś $797,9 mln, co mylnie wzięto za przychody globalne filmu, a chodziło o kwotę filmu w USA przy obecnych cenach biletów (adjusted).[26][27] 22 lutego 1998 roku Variety podało globalne przychody Star Wars jako $780,1 miliona[28][29], co było o wiele bliższe prawdzie. Dzisiaj najpopularniejszą wersją jest $775,4 miliona podawane przez BoxOfficeMojo (i praktycznie cały Internet). Ta wersja wydaje się najbardziej wiarygodna. Do lutego 1998 roku był to trzeci najwyższy wynik wszech czasów, po Jurassic Park Stevena Spielberga ($913 mln) i Independence Day Ronalda Emmericha ($807,7 mln).
Gwiezdne wojny królowały pod względem przychodów z kas kin na całym świecie przez niemal 5 lat (1978-1983), a na terenie USA od grudnia 1977 do 13 stycznia 1983 oraz od 14 lutego 1997 do 14 marca 1998 roku. Do dziś jest to jeden z zaledwie dwóch tytułów obok Przeminęło z wiatrem (1939), który zdołał powrócić na tron Amerykańskiego box office’u dzięki reedycjom. Szacuje się, że sprzedaż wszystkich biletów na terenie USA w latach 1977-1997 przy dzisiejszych cenach biletów (ponad 9 dolarów) wyniosłaby ponad $1,6 miliarda (według moich wyliczeń jakieś $1,52 mld, kwota podawana przez BoxOfficeMojo może być zawyżana ze względu na nierozdzielenie poszczególnych wyświetleń filmu w okresie 1977-1981).
I to chyba już wszystko co udało mi się ustalić. Za jakiś czas może wezmę się za kolejne części…. Może. Póki co, niech moc będzie z wami. 🙂
![[29]](https://i.imgur.com/n6eD0RV.jpg){kind=link}
Jestem pod wrażeniem. Dobra robota !